این راهنمای تخصصی، قدم‌به‌قدم نشان می‌دهد چطور هم‌زمان با آماده‌سازی روده برای کولونوسکوپی، قند خون را ایمن و پایدار نگه دارید؛ بدون افت کیفیت پاک‌سازی روده یا افزایش ریسک‌هایی مثل هیپوگلیسمی، کتواسیدوز (به‌ویژه نوع اوگلایسمیک در مصرف SGLT2i) یا تأخیر در انجام پروسیجر. تمرکز این نسخه بر تازه‌ترین رویکردهای ۲۰۲۴–۲۰۲۵ است: هدف‌های گلوکز در دورهٔ پیر‌اپراتیو طبق استانداردهای جدید، سیاست‌های به‌روز دربارهٔ داروهای GLP-1 RA پیش از سِداشن، بازهٔ قطع SGLT2i پیش از اندوسکوپی، و توصیه‌های چندانجمنی دربارهٔ کیفیت آماده‌سازی روده.
چه چیزهایی برای آماده‌سازی کولونوسکوپی برای دیابتی‌ها ۲۰۲۵ «فرق کرده است»؟
هدف گلوکز در پیر‌اپراتیو: برای اغلب بزرگسالان غیر بحرانی، هدف عملی روز ناشتا و حوالی پروسیجر ۱۰۰ تا ۱۸۰ mg/dL است؛ برای تصمیمات دوز روی CGM به‌تنهایی تکیه نکنید و یک قند سرانگشتی قبل از سِداشن بگیرید.
GLP-1 RAها (اوزمپیک/سماگلوتاید و…): در اغلب بیماران ادامهٔ دارو مجاز است؛ اگر علائم تأخیر تخلیهٔ معده دارید یا در فاز افزایش دوز هستید، از رژیم «مایعات شفاف ۲۴ ساعته» استفاده و دربارهٔ تعویق دوز یا پروسیجر با تیم بیهوشی/اندوسکوپی تصمیم مشترک بگیرید.
SGLT2iها (امپا/دپا/کانا/ارتو…): برای کاهش ریسک eDKA در دورهٔ ناشتا/لاواژ، قطع حداقل ۷۲ ساعت پیش از آندوسکوپی توصیه می‌شود و شروع مجدد پس از هیدراتاسیون و تغذیهٔ کافی.
کیفیت آماده‌سازی روده: «شکاف دوز» (Split-Dose) استاندارد است؛ برای نوبت‌های صبح، امکان رژیم‌های کم‌حجم‌تر تأیید‌شده همراه با برنامهٔ دقیق زمان‌بندی دوز دوم وجود دارد؛ نرخ کفایت باید دست‌کم ۹۰٪ باشد.
مایعات شفاف: تا ۲ ساعت پیش از شروع سِداشن مجازند. در دیابت، از این پنجره برای «کربوهیدرات شفافِ اندازه‌گیری‌شده» استفاده کنید تا هم هیپو کنترل شود و هم استاندارد ناشتا رعایت گردد.
۷ اصل طلایی کنترل قند در روز ناشتا
- هدف گلوکز واقع‌بینانه انتخاب کنید: صبح پروسیجر و تا پایان روز روی ۱۰۰–۱۸۰ mg/dL هدف‌گذاری کنید. زیر ۷۰ درمان هیپو، بالای ۲۵۰ ارزیابی کتُن/کم‌آبی و بازبینی دارویی. قبل از سِداشن حتماً یک قند سرانگشتی تأییدی بگیرید.
- مایعات شفافِ هوشمندانه: تا ۲ ساعت قبل از شروع پروسیجر مجازید. برای پیشگیری از هیپو، کربوهیدرات‌های «شفاف» را در فواصل کوتاه و دوزهای معلوم مصرف کنید (نمونه‌های عملی در ادامه).
- GLP-1 RA را متناسب با ریسک فردی مدیریت کنید: در اغلب افراد ادامهٔ دارو بی‌اشکال است. اگر علائم گاستروپارزی/تهوع دارید یا در حال افزایش دوز هستید، از رژیم مایعات شفاف ۲۴ ساعته استفاده کنید و دربارهٔ زمان تزریق/تعویق تصمیم مشترک بگیرید.
- SGLT2i را به‌موقع قطع کنید: حداقل ۷۲ ساعت پیش از کولونوسکوپی قطع و پس از شروع تغذیه و هیدراتاسیون کافی از سر بگیرید.
- انسولین پایه را کم کنید، نه «قطع»: کاهش ۲۰–۵۰٪ (بسته به نوع انسولین/دیابت) متداول است؛ در پمپ‌ها معمولاً Temp Basal حدود ۸۰٪ در دورهٔ مایعات شفاف کفایت می‌کند. در دیابت نوع ۱ هرگز بازال را صفر نکنید.
- انسولین سریع‌اثر را منطقی کنید: از شروع رژیم «مایعات شفاف»، اگر دوز ثابت می‌زنید ۵۰٪ دوز معمول؛ اگر بر اساس نسبت کربوهیدرات می‌زنید، طبق همان نسبت با کربوهیدرات‌های شفافِ شمرده‌شده.
- پاک‌سازی روده را قربانی کنترل قند نکنید: Split-Dose و رژیم کم‌فیبرِ روز قبل با حجم مناسب، کفایت پاک‌سازی را حفظ می‌کند. زمان دوز دوم محلول را طوری بچینید که هم با پنجرهٔ ۲ ساعتهٔ مایعات شفاف جور باشد و هم پروسیجر.
خط زمانی عملی (از T-7 روز تا پایان روز عمل)
T-7 تا T-4 روز
اگر SGLT2i مصرف می‌کنید، از الان برنامهٔ قطع در T-3 را قطعی کنید و نشانه‌های eDKA (تهوع، درد شکم، تنفس عمیق، ضعف با قند نه‌چندان بالا) را یاد بگیرید.
دفعات پایش قند را بیشتر کنید و «نقشهٔ هیپو» را مرور کنید تا T-1 را با قند پایدار آغاز کنید.
T-3 روز
SGLT2i را قطع کنید. از امروز دیگر دوزی مصرف نشود. روی آب و الکترولیت کافی تمرکز کنید.
T-2 روز
GLP-1 RA: در اغلب بیماران ادامه؛ اگر علائم گوارشی دارید یا تازه دوز را بالا برده‌اید، برای روز قبل از عمل «مایعات شفاف ۲۴ ساعته» را از الان برنامه‌ریزی کنید.
پمپ/بازال: برای T1D نقشهٔ پشتیبان (قلم/سرنگ/سرم قندی) آماده باشد.
T-1 روز (روز قبل)
رژیم غذایی: بسته به پروتکل مرکز آندوسکوپی شهرک غرب تهران، یا صبحانهٔ کم‌فیبر و سپس مایعات شفاف، یا از همان صبح «تمام روز مایعات شفاف». تجربهٔ بیماران دیابتی نشان می‌دهد صبحانهٔ کم‌فیبر در روز قبل می‌تواند تحمل و کفایت را بهتر کند.
مایعات شفافِ کربوهیدرات‌دار: برای جلوگیری از هیپو، هدف‌گذاری ۱۵–۳۰ گرم کربوهیدرات برای اسنک‌های شفاف و حدود ۴۵ گرم برای «وعدهٔ شفاف» منطقی است.
محلول پاک‌سازی (Split-Dose): دوز اول امشب، دوز دوم ۴–۶ ساعت مانده به پروسیجر و حتماً حداقل ۲ ساعت پیش از شروع سِداشن تمام شود.
انسولین/قرص‌ها (خلاصه): بازالهای نسل اول/میانی ≈ ۸۰٪ روز قبل؛ سولفونیل‌اوره‌ها از روز قبل قطع؛ متفورمین با شروع مایعات شفاف قطع؛ رپیدها ۵۰٪ (یا بر پایهٔ نسبت).
T-0 (صبح عمل، «روز ناشتا»)
مایعات شفاف: تا ۲ ساعت مانده مجاز؛ سپس قطع کامل.
قند نوک انگشت پیش از سِداشن: اگر ۱۰۰–۱۸۰ است، مسیر ادامه دارد؛ خارج از این بازه با تیم اصلاح را هماهنگ کنید.
پس از عمل: با شروع تغذیه، داروها طبق جدول «ازسرگیری» برگردند؛ SGLT2i را بعد از اطمینان از هیدراتاسیون/ورود کالری شروع کنید.
جدول خلاصهٔ «تنظیم داروها» (ویژهٔ روزهای منتهی به آماده‌سازی کولونوسکوپی برای دیابتی‌ها)
| گروه/دارو | پیش از عمل چه کنیم؟ | روز عمل (ناشتا) | ازسرگیری | نکتهٔ ایمنی |
|---|---|---|---|---|
| SGLT2i (امپا/دپا/کانا/ارتو…) | قطع از T-3 (≥۷۲ ساعت قبل) | ادامهٔ قطع | پس از شروع تغذیه و هیدراتاسیون کافی | کاهش ریسک eDKA در ناشتا/لاواژ |
| GLP-1 RA (روزانه/هفتگی) | در اکثر بیماران: ادامه. اگر علائم تخلیهٔ معده/فاز افزایش دوز دارید: «مایعات شفاف ۲۴ ساعته» و تصمیم مشترک دربارهٔ تعویق | بدون علائم: ادامه طبق روال؛ با علائم: طبق تصمیم تیم | طبق برنامهٔ معمول، یا پس از عمل اگر تعویق شده بود | هماهنگی بیهوشی، اندوسکوپی و اندوکرینولوژی |
| متفورمین | با شروع «مایعات شفاف» قطع | نخوردن | پس از شروع تغذیهٔ عادی | پرهیز از عارضه در کم‌آبی/لاواژ |
| سولفونیل‌اوره | قطع از روز قبل | نخوردن | با شروع تغذیهٔ عادی | پرهیز از هیپو در ناشتا |
| DPP-4i | ادامه | صبح عمل قطع | شب همان روز | ریسک هیپو پایین، اما در ناشتا توقف صبحگاهی |
| انسولین رپید/کوتاه‌اثر | از شروع «مایعات شفاف»: اگر دوز ثابت می‌زنید، ۵۰٪ دوز معمول. اگر بر اساس نسبت کربوهیدرات می‌زنید، طبق نسبت با کربوهیدرات شفافِ شمرده‌شده | معمولاً صبح عمل بولوس نمی‌دهیم مگر برای تصحیح محدود | با ازسرگیری وعدهٔ جامد | تعادل پیشگیری از هیپو/هیپر |
| انسولین NPH/بازال نسل اول (گلارژین U100/دetemir) | ≈۸۰٪ دوز روز قبل | ≈۵۰٪ دوز صبح عمل (اگر زمان دوز صبح است) | دوز معمول از وعدهٔ بعد | کاهش ۲۰–۵۰٪ بسته به ریسک هیپو |
| بازال نسل دوم (دگلودک/گلارژین U300) | T1D: ۵۰–۸۰٪؛ T2D: ≈۵۰٪ از روز قبل | اگر زمان دوز در صبح عمل است: همان درصدها | دوز معمول از وعدهٔ بعد | پرهیز از DKA/هیپو با کاهش حساب‌شده |
| پمپ انسولین | با شروع «مایعات شفاف»: Temp Basal ≈۸۰٪ | معمولاً با همان Temp Basal؛ تصحیح‌ها با احتیاط (نیم‌دوز) | بازگشت به Basal عادی با شروع تغذیه | پروتکل ایمنی پمپ را از قبل با تیم هماهنگ کنید |
«مایعات شفافِ هوشمند»: بدون غذا، هیپو نگیریم
اصل ساده است: تا ۲ ساعت مانده به پروسیجر، «مایعات شفاف» آزاد است. در دیابت باید این پنجره را برای ورود کربوهیدرات‌های شفافِ اندازه‌گیری‌شده به‌کار گرفت تا هم هیپو مهار شود و هم پاک‌سازی روده لطمه نخورد.
الگوی پیشنهادی (قابل تنظیم):
T-1، ساعت ۱۸–۲۲: هر ۶۰–۹۰ دقیقه ۱۵–۲۰ گرم کربوهیدرات شفاف + ۲۵۰ میلی‌لیتر آب/الکترولیت.
T-0، از بیداری تا ۴ ساعت مانده: هر ۶۰–۱۲۰ دقیقه ۱۵ گرم کربوهیدرات شفاف، پایش قند هر ۲ ساعت.
۲ ساعت مانده: قطع کامل نوشیدنی‌ها.
نمونه‌های قابل اندازه‌گیری (با بررسی برچسب فرآورده):
آب سیب ۱۲۵ ml ≈ ۱۵ g کربوهیدرات
آب انگور سفید ۱۲۵ ml ≈ ۱۵ g
ژلهٔ شفاف ½ پیمانه ≈ ۱۵ g
محلول الکترولیت حاوی کربوهیدرات (بر اساس برچسب)
اگر قند < ۷۰ شد: ۱۵–۲۰ g کربوهیدرات «سریع‌الاثرِ شفاف» و تکرار چک بعد ۱۵ دقیقه. اگر قند > ۲۵۰ شد: به‌ویژه اگر SGLT2i مصرف می‌کردید، کتُن را بررسی کنید و با تیم تماس بگیرید.
نسخهٔ «گام‌به‌گام» برای سناریوهای پرتکرار
A) بیمار T2D با MDI (گلارژین شبانه + رپید با وعده‌ها)
T-1: گلارژین شب ≈ ۸۰٪. از شروع مایعات شفاف، رپید = ۵۰٪ (یا بر پایهٔ نسبت با کربوهیدرات شفاف).
T-0: بولوس صبحی معمولاً نمی‌زنیم مگر برای تصحیح محدود؛ هدف قند ۱۰۰–۱۸۰؛ آخرین جرعهٔ مایع شفاف ۲ ساعت قبل.
پس از عمل: با اولین وعدهٔ جامد، دوزهای معمول را از سر بگیرید.
B) بیمار T1D با پمپ (اتومات یا دستی)
از شروع مایعات شفاف: Temp Basal ≈ ۸۰٪ (در AID گزینهٔ «Exercise/Temp Target» را فعال کنید). تصحیح‌ها نیم‌دوز.
روز عمل: پمپ روشن می‌ماند؛ قند قبل از سِداشن با انگشت تأیید شود. اگر قرار است از ابزارهای الکتروکوتر استفاده شود، پروتکل ایمنی پمپ از قبل هماهنگ گردد.
C) بیمار روی SGLT2i (با یا بدون انسولین)
قطع ≥۷۲ ساعت قبل. حین لاواژ هیدراته بمانید. روز عمل، در قندهای بالا حتی بدون هایپرگلیسمی شدید، به eDKA فکر کنید. شروع مجدد بعد از تغذیه و آب کافی.
D) بیمار روی GLP-1 RA هفتگی (مثلاً اوزمپیک)
بدون علائم گوارشی/ریسک بالا: ادامه طبق روال.
با علائم یا در فاز افزایش دوز: «مایعات شفاف ۲۴ ساعته» و تصمیم مشترک دربارهٔ زمان تزریق/تعویق.
نکات ارتقای «کیفیت پاک‌سازی» مخصوص دیابتی‌ها
Split-Dose را استاندارد کنید: دوز دوم ۴–۶ ساعت مانده به کولونوسکوپی و پایان حداقل ۲ ساعت پیش از شروع.
رژیم کم‌فیبر/مایعات شفاف هدفمند: در افراد کم‌خطر، محدودیت غذایی را به روز قبل محدود کنید؛ در دیابتی‌ها، صبحانهٔ کم‌فیبر روز قبل تحمل را بهتر می‌کند.
انتخاب محلول: پلی‌اتیلن‌گلیکول (PEG) استاندارد یا کم‌حجمِ تأیید‌شده؛ از دهیدراتاسیون شدید پرهیز کنید.
هم‌ترازی با قند: زمان‌بندی دوز دوم را با پنجرهٔ ۲ ساعتهٔ مایعات شفاف هماهنگ کنید.
چک‌لیست «صبح آماده‌سازی کولونوسکوپی برای دیابتی‌ها» (Go/No-Go)
قند نوک انگشت:
< ۷۰: درمان هیپو با کربوهیدرات سریع‌الاثر شفاف (اگر هنوز >۲ ساعت مانده)، یا اطلاع به تیم برای تصمیم ایمن.
۷۰–۹۹: در صورت باقی‌ماندن پنجرهٔ ۲ ساعته، ۱۰–۱۵ g کربوهیدرات شفاف.
۱۰۰–۱۸۰: ایده‌آل.
> ۲۵۰: بررسی کتُن، ارزیابی کم‌آبی، تماس با تیم.
GLP-1 RA: با علائم گوارشی فعال، تصمیم نهایی با تیم بیهوشی/اندوسکوپی.
CGM: نگه‌داشتن سنسور مجاز است ولی تصمیم دوز را بر اندازه‌گیری نوک انگشت استوار کنید.
پاسخ به چند سوءبرداشت رایج
۱) «برای پاک‌سازی بهتر باید کاملاً بدون کالری بمانم—even در مایعات شفاف.»
در دیابت، مصرف «کربوهیدرات شفافِ اندازه‌گیری‌شده» تا ۲ ساعت قبل، هم با استانداردهای ناشتا همخوان است و هم هیپو را مهار می‌کند.
۲) «قطع SGLT2i از ۲۴ ساعت قبل کافی است.»
برای کاهش ریسک eDKA، قطع حداقل ۷۲ ساعتهٔ پیش از اندوسکوپی توصیه می‌شود.
۳) «همهٔ GLP-1 RAها باید یک هفته قبل قطع شوند.»
رویکرد به‌روز، ادامهٔ دارو در اغلب بیماران و توقف موردی برای افراد علامت‌دار یا در فاز افزایش دوز است.
۴) «فقط CGM کافی است؛ نیازی به قند انگشتی نیست.»
در پیر‌اپراتیو به CGM تنها تکیه نکنید؛ یک اندازه‌گیری نوک انگشت قبل از سِداشن ضروری است.
نمونه‌برنامهٔ «مایعات شفافِ کربوهیدرات‌دار» (قابل تنظیم)
۱۸:۰۰ T-1: ۱۵ g (مثلاً ۱۲۵ ml آب سیب) + ۲۵۰ ml آب/الکترولیت
۲۰:۰۰ T-1: ۱۵–۲۰ g (مثلاً ژلهٔ شفاف نصف پیمانه) + ۲۵۰ ml آب
۲۲:۰۰ T-1: ۱۵ g (مثلاً ۱۲۵ ml آب انگور سفید) + ۲۵۰ ml آب
۰۶:۳۰ T-0: ۱۵ g (اگر تا پروسیجر >۲ ساعت مانده)
۲ ساعت مانده: قطع کامل نوشیدنی‌ها
مقادیر بالا نمونه‌اند؛ همیشه برچسب تغذیه‌ای فرآوردهٔ واقعی خودتان را مبنا بگیرید و با نسبت انسولین/کربوهیدرات شخصی هماهنگ کنید.
مطالعهٔ بیشتر (مرجع معتبر)
برای جزئیات استانداردهای پیر‌اپراتیو و اهداف قند، «استانداردهای مراقبت در دیابت – ۲۰۲۵» را ببینید:
توجه: این متن آموزشی است و جایگزین نظر پزشک شما نیست. پروتکل نهایی باید با توجه به داروها، نوع دیابت، سابقهٔ هیپو/کتُن، زمان‌بندی مرکز اندوسکوپی با بیهوشی شهرک غرب تهران و نظر تیم بیهوشی/اندوکرینولوژی تنظیم شود.
بدون دیدگاه